Waarom is een wettelijke vertegenwoordiger belangrijk?
KansPlus pleit er sterk voor dat volwassenen met een matige tot ernstige verstandelijke beperking een wettelijke bescherming krijgen. Voor mensen met een lichte verstandelijke beperking geldt dit niet voor iedereen, omdat een aantal van hen goed in staat is zelf verstandig besluiten te nemen.
Er zijn drie vormen wettelijke bescherming:
Bewind voor financiële beslissingen
Beschermingsbewind is voor mensen die hun financiële zaken niet zelf kunnen regelen. De beschermingsbewindvoerder beheert het geld en de goederen van de betrokkene. Beschermingsbewind kan wegens (risico op) verkwisting of het hebben van problematische schulden worden ingesteld. Deze bewinden staan in het openbare curatele- en bewindregister. De bewindvoerder kan achteraf gedane uitgaven/aankopen van de onder bewind gestelde terugdraaien. Eventuele overeenkomsten zijn vernietigbaar.
Mentorschap voor persoonlijke beslissingen
Mentorschap is voor mensen die hun persoonlijke zaken niet meer zelf kunnen regelen. De mentor beslist over de verzorging, verpleging, behandeling of begeleiding van de betrokkene.
Curatele voor financiële en persoonlijke beslissingen
Curatele is voor mensen die hun financiële en persoonlijke zaken niet zelf kunnen regelen en voor wie beschermingsbewind en/of mentorschap niet volstaat. Eventuele overeenkomsten en aankopen zijn op voorhand nietig tenzij de curator deze alsnog bekrachtigt. Een curator beslist over geld, verzorging, verpleging, behandeling of begeleiding van de betrokkene. Iemand die onder curatele staat is handelingsonbekwaam. Alle lopende ondercuratelestellingen staan in het openbare curatele- en bewindregister.
De meest natuurlijke personen om de rol van wettelijk vertegenwoordiger te vervullen zijn volgens KansPlus de naaste familieleden, zoals ouders, broers of zussen, of een partner als daar sprake van is. Als er vanuit de familiekring niemand is die deze rol kan vervullen, kan gekeken worden of er mensen zijn die dit als vrijwilliger willen doen. Er zijn zorginstellingen die het initiatief hebben genomen om hiervoor een vrijwilligersorganisatie op de richten. Als er ook geen vrijwilligers beschikbaar zijn, kan een beroep worden gedaan op professionele organisaties die deze diensten aanbieden. Om de kwaliteit te waarborgen dienen deze organisaties te voldoen aan de eisen van hun branchevereniging. De kosten voor professioneel mentorschap worden niet vergoed door de zorgverzekering. KansPlus vindt dat dat eigenlijk wel zou moeten.
Een wettelijke regeling wordt aangevraagd bij de rechtbank. U heeft hier geen advocaat bij nodig en kunt de procedure zelf in gang zetten.
Hier kunt u de aanvraagformulieren vinden die nodig zijn om de procedure te starten.
Als er geen wettelijk vertegenwoordiger is
Een volwassene waar door de rechter geen beschermingsmaatregel over is uitgesproken, wordt geacht zelf alle beslissingen te kunnen nemen. Zorgverleners zijn in dat geval ook niet verplicht om de familie of anderen uit het persoonlijk netwerk te betrekken bij de besluiten die ze met/voor de persoon met een beperking nemen of die ze de persoon zelf laten nemen. Ook is de zorgaanbieder niet verplicht familie te informeren of te betrekken bij de bespreking van het zorg/ondersteuningsplan, tenzij de persoon met een beperking daar zelf om vraagt.
Alleen bij medische zaken is in de WGBO (Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst) de verplichting opgenomen om anderen uit het netwerk van een persoon met een beperking te betrekken bij het nemen van besluiten waar van de persoon zelf de strekking onvoldoende kan overzien. In dat geval is sprake van ‘wilsonbekwaamheid’. Artsen zijn verplicht aan hun patiënten toestemming te vragen voor het verrichten van medische behandelingen. Ze moeten daarbij beoordelen of de patiënt voldoende in staat kan worden geacht een weloverwogen besluit te nemen. Als dat niet het geval is, bijvoorbeeld door dementie of een verstandelijke beperking, is de arts verplicht toestemming te vragen aan iemand die door de persoon zelf is aangewezen als ‘zaakwaarnemer’, of iemand uit het familienetwerk. Hiervoor wordt een vaste volgorde gehanteerd. Als de patiënt gehuwd is staat de partner op plaats 1 en daarna de eventuele kinderen. Als de persoon niet gehuwd is staan de ouders staan op plaats 1 en broers en zussen op plaats 2.
Handelingsonbekwaam is niet hetzelfde als wilsonbekwaam
Het begrip handelingsonbekwaam wordt gebruikt als wordt verondersteld dat iemand in het algemeen niet in staat is verantwoord te handelen. Bij wilsbekwaam of -onbekwaam gaat het om een specifiek moment en een specifieke vraag waarover een beslissing moet worden genomen. Het kan zijn dat iemand onder curatele of mentorschap staat, maar dat hij wel wilsbekwaam wordt geacht om bepaalde beslissingen te nemen: bijvoorbeeld wel of geen medische behandeling ondergaan.
Bij beslissingen over behandeling is het de arts die zelf bepaalt of hij uw verwant wilsbekwaam acht om te besluiten de voorgestelde behandeling wel of niet te ondergaan. Als mentor of curator heeft u daar formeel geen zeggenschap over. Er zijn instellingen die in hun protocollen hebben vastgelegd dat het de AVG arts is die bij medische keuzen vaststelt of iemand voor die betreffende keuze en op dat moment wilsbekwaam wordt geacht.