Cliëntorganisaties bespreken met minister Helder cliëntperspectief wetsevaluatie Wet zorg en dwang
Dit jaar zijn de Wet zorg en dwang (Wzd) en de Wet verplichte ggz (Wvggz) geëvalueerd. Beide wetten zijn in 2020 ingegaan. Minister Helder (Langdurige Zorg en Sport) heeft cliëntenorganisaties en aanbieders van cliëntenvertrouwenspersonen uitgenodigd om de bevindingen van de wetsevaluatie vanuit cliëntenperspectief te horen.
Op 6 december vond dit gesprek plaats. Namens KansPlus nam José Laheij, vice-voorzitter van het landelijk bestuur van KansPlus, deel aan dit gesprek.
De cliëntenorganisaties KansPlus, LSR, Alzheimer NL en Ieder(in) vinden het belangrijk dat de minister kennis heeft willen nemen van het cliëntenperspectief. Zij vinden dat de kern van de wetsevaluatie Wet zorg en dwang (Wzd) teveel focust op wat niet goed functioneert en focust op de bureaucratie. De cliëntenorganisaties vinden dat in de wetsevaluatie het cliëntenperspectief zeer beperkt is meegenomen. Ook vinden zij de rol van cliëntenvertrouwenspersoon Wzd onderbelicht. Zij maken zich dan ook zorgen over de rechtsbescherming van cliënten die te maken krijgen met onvrijwillige zorg.
Voorkomen van onnodige onvrijwillige zorg
KansPlus vindt dat er meer aandacht moet zijn voor de bedoeling van de wet: het voorkomen van onnodige onvrijwillige zorg. Hierbij moet er ook aandacht zijn voor de rol van naasten met ervaringskennis.
De minister heeft nadrukkelijk haar steun uitgesproken om aandacht te geven aan de bedoeling van de wet en aan preventie van onvrijwillige zorg. De cliëntorganisaties hopen dan ook dat dit bij de verdere uitwerking van de wetsevaluatie wordt meegenomen.
Kamerbrief aanbieding eindrapport wetsevaluatie Wvggz-Wzd
Eindrapportage vragenlijst ‘Beeldvorming bij probleemgedrag bij volwassenen met een verstandelijke beperking’
In juni 2022 zijn door de beroepsverenigingen NVO, NIP, NVAVG, BPSW, V&VN en de VGN en KansPlus vragenlijsten uitgezet onder zorgprofessionals en zorgaanbieders werkzaam in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking en onder cliënten, naasten en wettelijk vertegenwoordigers. (Zie https://www.kansplus.nl/2022/06/14/vragenlijst-over-)beeldvorming-bij-volwassenen-met-een-verstandelijke-beperking-en-onbegrepen-gedrag/)
Het doel van deze vragenlijsten was om meer inzicht te krijgen in hoeverre cliënten, naasten en wettelijk vertegenwoordigers, zorgprofessionals en zorgaanbieders bekend zijn met, en/of werken volgens de ‘geest van’ de multidisciplinaire richtlijn ‘Probleemgedrag bij volwassenen met een verstandelijke beperking’. En dan met name ten aanzien van het hoofdstuk ‘Beeldvorming’.
De belangrijkste uitkomsten zijn:
- dat zorgprofessionals wel of enigszins bekend zijn met de multidisciplinaire richtlijn, maar grotendeels geen scholing hebben gevolgd over de richtlijn
- dat er een diversiteit is aan modellen en methoden om tot integratie van diagnostiek en beeldvorming te komen
- dat bij beeldvorming en diagnostiek blijkt dat betrokkenheid van naasten en/of wettelijk vertegenwoordigers niet vanzelfsprekend is
- er liggen verbetermogelijkheden ten aanzien van verwachtingen over ieders rol, taak, verantwoordelijkheden, in de multidisciplinaire samenwerking tussen de betrokken professionals onderling en in de samenwerking met cliënt/naasten.
- er een behoefte is aan praktische handvatten voor implementatie van de multidisciplinaire richtlijn en/of een kader om tot geïntegreerde verslaglegging te komen.
Het rapport is de uitwerking van één van de acties zoals omschreven in het verbetersignalement van het Zinnige Zorg onderzoek van het Zorginstituut Nederland naar mensen met een verstandelijke beperking en probleemgedrag. Het volledige rapport en de aanbevelingen kunt u hier lezen.
In 2023 zullen de aanbevelingen uit deze rapportage uitgewerkt worden door de betrokken organisaties.
DEF rapportage vragenlijsten richtlijn probleemgedrag_december 2022
SamenSterkdag 2022: een groot succes!
Vrijdag 2 december bezochten ruim 500 mensen de SamenSterkdag 2022 in Bunnik. De SamenSterkdag is voor mensen met een beperking, hun naasten of vertegenwoordigers en voor medewerkers in de gehandicaptenzorg.
Na een ontvangst bij de registratiebalie, ophalen van de ‘goodie bag’ en even ‘landen’, met een drankje, werd de dag feestelijk geopend.
Daarna ging ieder uiteen naar een van de 23 verschillende sessies. Die waren ingericht rondom één van de hoofdthema’s:
- Samen Sterk voor een mooie toekomst
- Samen sterk door vrijheid en eigen regie
- Samen Sterk meedoen
Over deze thema’s konden deelnemers informatie inwinnen en ervaringen delen. Om dat te doen waren er verschillende sessies, workshops en een informatiemarkt.
Muziek en gezelligheid
Ook waren er muzikale optredens en een sportieve opwarmer om weer in de ‘doe’-modus te komen. Dit alles droeg bij aan een goede sfeer onder de deelnemers. Het werd een gezellige dag voor iedereen die erbij betrokken was.
Nagenieten en terugkijken
Vanaf 8 december wordt de website samensterkdag.nl aangevuld met de presentaties van de sessies, en met de foto’s die op 2 december gemaakt zijn. Op die manier kun je de SamenSterkdag terugkijken en erover lezen.
Volgend jaar weer?
Ja! Op vrijdag 1 december 2023 is de volgende SamenSterkdag. Houd deze datum alvast vrij in je agenda.
Met dank aan het ministerie van VWS organiseren Ieder(in), KansPlus, het LSR en LFB de komende vier jaren elk jaar weer een SamenSterkdag.
We ontmoeten je daar graag!!
Wettelijk vertegenwoordiger mag DigiD van naaste gebruiken
U bent er ongetwijfeld bekend mee dat wij al lang strijden voor het mogen gebruiken van het DigiD van uw verstandelijk beperkte naaste als men door de rechter benoemd is als curator, mentor en of bewindvoerder. We hebben er de laatste jaren diverse publicaties over doen verschijnen. Deze zijn terug te vinden op https://www.kansplus.nl/kennis-en-adviescentrum/ .
Vijf belangenbehartigers: KansPlus, EMB Nederland, Sien, dit Koningskind en de LFB hebben het laatste jaar hun krachten gebundeld. Het NRC heeft ons geïnterviewd en een artikel gepubliceerd: ‘Zonder DigiD lukt zorgen bijna niet’. Vervolgens hebben wij steun en support gekregen van een aantal fracties in de Tweede Kamer die vragen hebben gesteld.
Mevrouw van Huffelen, staatssecretaris van Binnenlandse Zaken, heeft daarop in de brief naar de Tweede Kamer meegedeeld dat:
“Het is mij, staatssecretaris van BZK, bekend dat sommige vertegenwoordigers, waaronder ook particuliere bewindvoerders en mantelzorgers, de DigiD gebruikersnaam en wachtwoord van de personen die zij vertegenwoordigen gebruiken om toegang te krijgen tot digitale dienstverlening. Zoals gezegd is het niet toegestaan dat een DigiD door een ander wordt gebruikt. Dit geldt voor iedereen. De aard van de vertegenwoordigingsrelatie, bloedverwant of niet, is hiervoor niet relevant. En tegelijkertijd weet ik ook dat de meeste mantelzorgers dit met de beste bedoelingen doen en dat dit als een belemmering ervaren wordt. In het verlengde hiervan begrijp ik daarom ook dat als ik de mogelijkheid om andermans DigiD te gebruiken morgen abrupt zou stoppen, een groot deel van de vertegenwoordigers en dus uiteindelijk de hulpbehoevenden een probleem zouden ondervinden met het afnemen van dienstverlening die zij juist zo hard nodig hebben. Dit is uiteraard niet gewenst en vormt een dilemma. Gelet op dit dilemma werk ik daarom samen met andere organisaties hard aan een zo spoedig mogelijk structurele oplossing. Totdat die oplossing er is, zal ik niets doen dat de hulp aan deze groep in de weg kan staan. Gelet op de bescherming die ik hulpbehoevenden wel wil en moet bieden, neem ik uiteraard wel maatregelen als ik signalen ontvang van misbruik van DigiD.”
In gewone mensentaal betekent het dat er een toestemming is om het DigiD te gebruiken.
Let wel: hoewel het gebruik van het DigiD van een ander wettelijk niet mag, is besloten om tijdens een bepaalde termijn niet op te treden tegen het gebruik van het DigiD. Deze toestemming is beperkt tot door de rechter benoemde familie curatoren, bewindvoerders en mentoren van hun verstandelijke beperkte naaste. En deze toestemming is beperkt totdat de overheid het gebruik formeel geregeld heeft. Daarover krijgt uzelf te zijner tijd bericht van de overheid is ons toegezegd.
Dat misbruik van deze situatie niet wordt toegestaan vinden wij vanzelfsprekend.
In ons recente overleg met een vertegenwoordiger van het ministerie van Binnenlandse Zaken is deze instemming met tijdelijk toestaan van het gebruik van het DigiD nogmaals bevestigd. Dit bericht, deze nieuwsbrief is ook in overleg met BZK opgesteld. Nogmaals een bevestiging van de juistheid van deze informatie.
Wij hebben inzicht gekregen hoe de overheid de nodige acties heeft uitgezet om de digitale toegang en daarbij het gebruik van DigiD voor wettelijk vertegenwoordigers stapsgewijs te formaliseren. Bij dit proces zijn wij betrokken. We worden periodiek op de hoogte gehouden en zullen desgevraagd van advies dienen. Met name de uniforme digitale toegankelijkheid naar zorgaanbieders, ziekenhuizen en zorgverzekeraars heeft onze aandacht. Wij zullen de aanpak van dit dossier, digitale toegang, periodiek in onze nieuwsbrieven opnemen.
Wij doen u deze melding met veel trots toekomen. Wij hebben er lang voor gestreden en het stemt tot tevredenheid dat wij deze mededeling aan u kunnen doen.
U mag dus het DigiD van uw naaste gebruiken mits u benoemd bent door de rechtbank als wettelijk vertegenwoordiger!
Nieuwe voorzitter en nieuwe bestuursleden voor landelijk bestuur kansPlus
In de Algemene Vergadering van 29 november zijn drie nieuwe bestuursleden benoemd. Harry Bosma als voorzitter en Annette van den Dries en Evert Brongers als lid van het bestuur.
Harry Bosma
“Ik volg KansPlus al jaren en zie hoe nodig en belangrijk het werk is dat wordt verzet vanuit de visie dat een waardevol leven er voor iedere mens toe doet, waarbij de focus op kwaliteit en op wat wèl mogelijk is ligt. Hiermee wordt richting gegeven aan het behartigen van de belangen van mensen met een verstandelijke beperking en hun naasten en de geboden dienstverlening. In de afweging van alle belangen blijft het absoluut nodig het cliëntperspectief en naastenperspectief luid te laten klinken en daarmee op de voorgrond te houden.”
Vanaf oktober 2021 is Harry Bosma bestuurder bij Octant. Daarvoor heeft hij ruim tien jaar bij verschillende zorgaanbieders gewerkt in bestuurs- en directiefuncties en daar mogen meemaken hoe collega’s in de zorg met passie en toewijding werken met mensen met een verstandelijke beperking. En hoe ook gedragsdeskundigen, managers, directieleden en besturen enorm hard werken om ‘het goede te doen’. Tegelijkertijd blijft het noodzakelijk bij zorgorganisaties, maar ook bij bijvoorbeeld de overheid de belangenbehartiging vorm te geven.
“De belangenbehartiging staat voor een enorm grote opgave nu de overheid niet in die mate bijdraagt, dat verenigingen als KansPlus hun werk kunnen blijven doen. Dit speelt al op korte termijn. Vanuit de overtuiging dat deze belangenbehartiging niet weg kan en mag vallen, wil ik met de leden, de ledengroepen in de regio, het bureau, het bestuur, maar ook andere betrokken organisaties, hier aan gaan werken.”
Annette van den Dries
“Ik draai al een aantal maanden mee in het landelijk bestuur van KansPlus. Belangbehartiging voor verstandelijk gehandicapten voor nu en in de toekomst is van groot belang. Mijn overtuiging is dat iedereen die wil en kan zoveel mogelijk de kans moet hebben mee te doen in de maatschappij met wonen, leren en werken. Ieder in zijn eigen tempo en op zijn eigen manier. Dat dit voor iedereen mogelijk wordt, daar wil ik graag mijn steentje aan bijdragen. Ik woon in Nijmegen samen met mijn man en onze kids. Op zaterdagmorgen kun je me vaak op de Waal vinden om samen met mijn team een rondje te roeien. Ik ben graag buiten, wandel en fiets ook graag. Verdere details kom je van me te weten bij een kopje koffie of thee als we elkaar treffen bij een van onze verenigingsbijeenkomsten. Ik kijk uit naar een prettige en vooral leuke kennismaking met jullie.”
Evert Brongers
“Ik woon in Slijk-Ewijk, een klein dorpje onder de rook van Nijmegen. Sinds januari ben ik met pensioen, de jaren daar aan voorafgaand was ik huisarts in Nijmegen. Mijn
schoonzus Klaske heeft het syndroom van Down en woont in de Achterhoek. Ik zit in de verwantenraad van de zorginstelling die het wonen en begeleiden van mijn
schoonzus verzorgt. Als verwant, maar ook in mijn werk als huisarts heb ik ervaren hoe belangrijk het is om op te komen voor de belangen van onze kwetsbare naasten. Ik hoop in het bestuur van KansPlus bij te kunnen dragen aan de belangenbehartiging van de mensen met een beperking en hun verwanten.”
PERSBERICHT- nieuwe voorzitter belangennetwerk verstandelijk gehandicapten KansPlus
Wat kan een cliëntenraad met het Transitieakkoord van VGN en ZN
Begin dit jaar hebben de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) en Zorgverzekeraars Nederland (ZN) het akkoord ‘Transitie naar een toekomstige gehandicaptenzorg’ gesloten. Aanleiding is dat de zorg onder druk staat door stijgende kosten en de arbeidsproblematiek. Het doel van het akkoord is om een transitie te maken naar een duurzame, toekomstbestendige en betaalbare gehandicaptenzorg.
Er moet worden nagedacht over oplossingen waarbij de kwaliteit van leven voor mensen met een verstandelijke beperking geborgd blijft. Het akkoord gaat ook een rol spelen bij de zorginkoop.
KansPlus/VraagRaak heeft samen met het LSR een aantal adviezen voor cliëntenraden en verwantenraden opgesteld die hen kunnen helpen bij hun werk.
- Investeren in kwaliteit van leven
‘Niet over ons, maar met ons’. Cliëntenraden en verwantenraden verwanten kunnen aangeven dat bij alle projecten die in de organisatie opgezet worden in het kader van dit transitieakkoord mensen die zorg krijgen en hun vertegenwoordigers direct betrokken worden.
Kwaliteit van leven moet daarbij uitgangspunt zijn, niet het verminderen van de personele inzet of beheersing van kosten.
- Gebruik van technologie
Het is belangrijk dat inzet van technologie altijd in samenspraak met de persoon en zijn familie gebeurt. Dit kan onderdeel zijn van het persoonlijke ondersteuningsplan waarin de wensen van de persoon en diens vertegenwoordiger leidend zijn. Dit zou in het beleid met betrekking tot de persoonlijke plannen kunnen worden vastgelegd.
- Zingevende dagbesteding en daginvulling
Cliëntenraden en verwantenraden kunnen afspraken maken met de zorgaanbieder over het eventueel aanbieden van woning gebonden dagbesteding. En over het betrekken van de lokale raad en de vertegenwoordigers van de bewoners bij besluiten over het organiseren van de dagbesteding.
- Zorg voor naasten
Cliëntenraden en verwantenraden kunnen aangeven dat de zorg er niet mee gediend is als naasten zich onderdruk gezet voelen en verantwoordelijk worden gemaakt voor de kwaliteit van de zorgverlening. Kerndoel van het familiebeleid is het versterken en in stand houden van de familieband. Met als mogelijk bijkomend effect dat naasten ook voor het bieden van concrete zorg naar vermogen willen en kunnen bijdragen.
- De juiste zorg op de juiste plaats
Cliëntenraden en verwantenraden kunnen met de zorgaanbieder afspraken maken dat mensen en hun vertegenwoordigers niet onder druk gezet worden akkoord te gaan met een verhuizing naar een woonlocatie waar minder zorg aanwezig is, en dat dergelijke verhuizingen alleen plaats vinden op basis van wensen van de mensen zelf.
- Arbeidsmarktproblematiek
Cliëntenraden en verwantenraden kunnen – mogelijk samen met de ondernemingsraden – pleiten voor een doeltreffend personeelsbeleid dat erop gericht is het werkplezier van begeleiders te vergroten. Het nieuwe Kwaliteitskompas Gehandicaptenzorg 2023-2028 sluit hier op aan.
- Kostenbewustzijn
Cliëntenraden en verwantenraden kunnen de bestuurder bij de bespreking van de begroting en de jaarrekening vragen hoe indirecte kosten/overheadkosten bijdragen aan de kwaliteit van de directe zorg.
Meer uitgebreide informatie over de adviezen kunt u lezen via deze link.
Heeft u vragen of opmerkingen? Neem dan contact op met het Kennis- en adviescentrum van KansPlus/VraagRaak via 06-23 63 750 (bereikbaar van maandag tot met donderdag van 10.00 uur tot 13.00 uur) of mail naar advies@kansplus.nl.
Hier kunt u een pdf- versie van de adviezen downloaden.
Hier kunt u een pdf-versie van een verkorte versie van de adviezen downloaden.
Aanmelden SamenSterkdag 2 december
Vrijdag 2 december is de SamenSterkdag. De SamenSterkdag is voor mensen met een beperking, hun naasten of vertegenwoordigers en voor medewerkers van zorgaanbieders. Er is een gevarieerd programma met verschillende sessies, workshops en een informatiemarkt. En er is genoeg tijd om elkaar te ontmoeten.
Bekijk hier het programmaboekje van de SamenSterkdag (pdf).
De SamenSterkdag is in Bunnik. Het programma start om 10.00 uur (inloop vanaf 09.15 uur). Om 15.15 uur is de afsluiting met borrel.
Deelname is gratis, maar aanmelden is wel nodig. Aanmelden kan via deze link.
We zien je graag op 2 december in Bunnik. Ken je mensen voor wie de SamenSterkdag wellicht ook interessant is? Stuur deze uitnodiging gerust door. Iedereen is welkom!
Aanmelden Algemene Vergadering KansPlus 29 november 2022
Op dinsdag 29 november zal er voor de tweede keer dit jaar een algemene vergadering van de landelijke organisatie van KansPlus plaatsvinden. Dit is een digitale bijeenkomst van 19.00 uur tot 21.00 uur.
Het landelijk bestuur van KansPlus nodigt u, als lid van KansPlus, van harte uit om deel te nemen aan deze bijeenkomst.
Via https://www.kansplus.nl/leden/ledenvergaderingen-3/ kunt u de agenda en de onderwerpen van de bijeenkomst lezen.
Wij willen u vragen zich vooraf aan te melden via deze link. Dit kan tot en met woensdag 23 november. Op donderdag 24 november ontvangt u een link voor uw digitale deelname aan de vergadering.
Wij verheugen ons op een digitale ontmoeting met u!
Graag tot dinsdag 29 november aanstaande!
Heeft u vragen of opmerkingen? Mail deze dan naar info@kansplus.nl .
Kritische evaluatie Wet zorg en dwang
De uitvoering van de Wet zorg en dwang (Wzd) en de Wet verplichte ggz (Wvggz) traden op 1 januari 2020 in werking. Beide wetten bepalen dat binnen twee jaar na de inwerkingtreding een eerste evaluatie plaatsvindt over de doeltreffendheid en de effecten van beide wetten in de praktijk. Vanwege achterstanden in implementatie, mede als gevolg van de coronapandemie en het niet-tijdig beschikbaar zijn van belangrijke kwantitatieve gegevens is in goed overleg tussen de onderzoekers, het ministerie van VWS en ZonMw besloten het evaluatietraject te faseren. In december 2021 is verslag gedaan van de eerste fase van de evaluatie.
Zie op https://www.kansplus.nl/2022/02/15/verbeteringen-nodig-bij-uitvoering-wet-zorg-en-dwang/ wat een aantal cliëntorganisaties (waaronder KansPlus) als aanbevelingen gaven op dit eerste rapport.
Recent verscheen het tweede deelrapport. Zie deze link. De onderzoekers zijn zeer kritisch op de uitvoering van de twee wetten en doen veel aanbevelingen ter verbetering. Zie voor een eerste reactie van minister Helder hierop via deze link. Begin 2023 komt zij met een uitgebreide beleidsreactie en met voorstellen hoe de uitvoering van de wet verbeterd kan worden.
In het tweede rapport, waarin verdiepend, kwalitatief onderzoek gedaan is naar zes thema’s aangaande de Wzd, worden een aantal algemene bevindingen gedaan en een aantal algemene conclusies getrokken.
- De implementatie van de Wzd is op gang gekomen, maar verloopt op tal van punten nog moeizaam
- De relatie tussen de Wvggz en de Wzd is ingewikkeld, en roept in de uitvoeringspraktijk veel vragen op
- De resultaten van de invoering van de Wvggz en Wzd bewegen zich langzaam in de richting van de met beide wetten beoogde doelstellingen
- Waar het gaat om het verbeteren van de rechtsbescherming van patiënten/cliënten is sprake van een gemengd beeld
- In de praktijk spelen zodanige vragen en problemen dat in dit onderzoek in totaal 70 aanbevelingen voor verbetering worden gedaan. Deze richten zich niet alleen op de inhoud van
beide wetten, maar ook op randvoorwaarden en aanpalende kwesties (zoals bijvoorbeeld richtlijnen uit het veld)
In de praktijk blijkt dat veel mensen niet op de hoogte zijn van het bestaan van de Wet zorg en dwang, van de betekenis en toepassing ervan en van hun rechten als cliënt. Daarom werken cliëntenorganisaties Ieder(in, KansPlus, Alzheimer Nederland, LFB, Per Saldo en LSR in 2022 en 2023 aan een project met als doel het cliëntperspectief bij de implementatie van de Wzd beter voor het voetlicht te brengen.
Wat gaan we doen?
Er zullen verschillende activiteiten met daaraan gekoppelde acties worden uitgevoerd:
Activiteit 1: Belangen behartigen en netwerk opbouwen
a. Inventariseren van alle projecten en initiatieven vanuit de cliëntenorganisaties
b. Overleggen over juridische aspecten
c. Organiseren van een landelijke bijeenkomst ‘Stem van de cliënt’
Activiteit 2: Signaleren
We willen inzicht krijgen in de specifieke vragen en knelpunten bij de uitvoering van de wet. Is er sprake van een gecoördineerde stem vanuit mensen met een beperking en naasten, ten behoeve van belangenbehartiging en wetsevaluatie? Dit gaan we doen door het opstellen van signaalrapportages met daarin ervaringen met de Wzd
Activiteit 3: Informatieverspreiding
We willen ervoor zorgen dat informatie over de Wzd voor mensen met een beperking en naasten actueel, goed vindbaar, toegankelijk en begrijpelijk is. Dat mensen met een beperking en naasten zich gesterkt voelen in hun positie en beter in staat zijn de dialoog te voeren over de toepassing van de Wzd in het dagelijks leven. Dit gaan we doen door:
a. Digitale voorlichting te ontwikkelen
b. Het ontwikkelen van schriftelijke voorlichting en advies
c. Te zorgen voor informatievoorziening in samenwerking met stakeholders
Praktische tools voor hulp bij goede palliatieve zorg
In het ZonMw-programma ‘Palliantie. Meer dan zorg’ is de afgelopen jaren op verschillende manieren gewerkt om de palliatieve zorg merkbaar te verbeteren. Daarbij lag de focus op de mensen in hun laatste levensfase en hun naasten.
Veel van de afgeronde projecten uit het programma Palliantie leverden producten op, zoals het boekje ‘Praktische tools voor hulp bij goede palliatieve zorg’. Er is ook een hoofdstuk opgenomen voor mensen met een verstandelijke beperking. Voor mensen met een verstandelijke beperking is het soms moeilijk om over een naderende dood te praten. Toch willen zij graag in gesprek over passende zorg in de laatste levensfase. Hoe ga je dit gesprek aan? Deze hulpmiddelen bereiden je hier op voor. Daarnaast vind je hulpmiddelen
om familie, wettelijke vertegenwoordigers en begeleiders te informeren over hun rol in proactieve zorgplanning. Voor mensen met een verstandelijke beperking is er ook een brochure.
Via deze link is het volledige boekje te downloaden. Informatie voor mensen met een verstandelijke beperking is te lezen vanaf bladzijde 22.
Bron: Nieuwsbrief kwaliteit van zorg november 2022